आर्थिकन्यूज
पछिल्लो समय नेपालले स्वास्थ्य क्षेत्रमा उल्लेख्य उपलब्धिहरू हासिल गरेको छ । विभिन्न जटिल रोगका उपचार समेत नेपालमै सम्भव भएका उदाहरणहरू प्रशस्त छन् । तर, स्वास्थ्य सेवा समावेशी हुन सकेको छैन । यसको विकासमा स्थानीय समुदाय स्तरसम्म संस्थागत विकास भए पनि जनशक्ति विकास तथा सेवाको पहुँच भने चित्त बुझ्दो छैन । भौगोलिक कठिनाइ, औषधि, औजार र उपकरण आपूर्ति गर्न सकिएको छैन । स्वास्थ्य क्षेत्रको योजना तर्जुमा, कार्यान्वयन तथा निजी क्षेत्रमा स्वास्थ्य संस्थाहरूबाट प्रदान गरिने स्वास्थ्य सेवाको पहुँच तथा गुणस्तरबारे अझै पनि प्रश्न उठ्ने गर्छ । नेपालमा स्वास्थ्य क्षेत्रको अवस्था, अवसर र चुनौतीबारे आर्थिकन्युज डटकमले नर्भिक इन्टरनेशनल अस्पतालका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अजय कुमार मिश्रसँग कुराकानी गरेको छ । प्रस्तुत छ, सोही कुराकानीको सम्पादित अंश:
यहाँ लामो समय वित्तीय संस्थाहरूमा काम गरिसक्नु भएको छ । पछिल्लो समय स्वास्थ्य क्षेत्रको व्यवस्थापनमा जोडिनु भएको छ । त्यहाँ र यहाँबिचको भिन्नता के पाउनु भएको छ ?
हरेक क्षेत्रमा व्यवस्थापनको स्वरूप लगभग एउटै हुन्छ । अवसर र चुनौतीहरू केही फरक हुन्छन् । मैले मेरो करिअर सरकारी निकायबाट गरे । सरकारी निकायको व्यवस्थापनको अनुभव पनि भयो । त्यसपछि अन्तर्राष्ट्रिय नियोगहरूमा काम गरे । त्यहाँ काम गर्ने वातावरण र तौरतरिका पनि सिकियो । मिडियामा पनि काम गरे । झण्डै १६ वर्ष बैंकको प्रमुख कार्यकारी अधिकृत भएर काम गरे । त्यसपछि म स्वास्थ्य क्षेत्रमा जोडिए ।
३२/३३ वर्षको दौरानमा म व्यवस्थापन र नेतृत्वदायी भूमिकामै रहे । बैंकिङ क्षेत्र र अस्पतालहरूमा विशेषगरि मैले दुई वटा फरक देखे । अस्पतालमा मुद्दाहरूको विषयमा अस्पतालमा बढी ‘क्रिटिकल’ हुन्छ । यहाँ मानिसको ज्यानसँग जोडिएको हुन्छ । बैंकमा त केही कारणले डुबिहाले पैसा न डुब्ने हो । पैसा र ज्यान फरक फरक चिजहरू हुन् ।
बैंकहरुमा निश्चित समयको जागिर हो । स्वास्थ्य क्षेत्र २४ घण्टे नै भयो । यसमा पनि चुनौती छ । बैंकिङमा तलदेखि माथिसम्म सबै शिक्षित कर्मचारी हुन्छन् । तर, अस्पतालहरूमा भने यो कुरामा पनि निकै फरक छ । सफाइ कर्मचारीदेखि र ठूला डाक्टरहरूलाई समेत मिलाएर व्यवस्थापन गर्नु पर्ने चुनौती हुन्छन् ।
बैंकमा मैले ६ वटा मर्जर एक्विजिसन सम्पन्न गरे । ती संस्थाहरूको मैले जिम्मा बोक्दा मैले समस्याग्रस्त अवस्थामा थिए । ती संस्थाहरूलाई मर्जर वा एक्विजिसनमा नलगेको भए ताल्चा लाग्न सक्थे । उनीहरूलाई म निस्किदा राम्रो निकास दिएर निस्किएको हो । यसमा मलाइ पूर्ण सन्तुष्टि छ ।
स्वास्थ्य क्षेत्रमा जोडिएर काम गरिरहँदा स्वास्थ्यलाई बुझेका मानिसहरू कतिको भेटाउनु भएको छ ?
नेपालमा अहिले पनि करिब ४७/४८ प्रतिशत जनसंख्यामा मात्रै स्वास्थ्य सेवा पुगेको छ । त्यो पनि सहरी एरियामा बढी छ । गाउँ गाउँमा अझै पनि स्वास्थ्य सेवा पुग्न सकिरहेको छैन ।
अहिले सरकारले प्रत्येक गाउँपालिकामा १५ बेडको अस्पताल बनाउने भनेर नीति बनाएको छ । साधन स्रोतको अभाव छ । कहीँ बनिसकेका छन् भने कहीँ बन्न बाँकी नै रहेको छ । विस्तारै हामी स्वास्थ्य क्षेत्रको गतिविधिलाई बढाउँदै लगिरहेको चरणमा छौँ ।
स्वास्थ्य जनचेतनाको कुरा गर्ने हो भने सहरी क्षेत्रमा जनचेतना रहेको छ । तर, गाउँमा अझै पनि अभाव रहेको छ । काठमाडौं जिल्ला आसपासका जिल्लाहरूमा नै स्वास्थ्य जनचेतनाको कमी छ । बाहिरको अवस्थामा हामीले सहजै अनुमान गर्न सक्छौँ ।
बैंकिङ क्षेत्रमा वित्तीय सचेतनाका कार्यक्रम चलाए जस्तै स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि आवश्यक छ । हामी त्यसमा धेरै पछाडि छौँ । सरकार र निजी क्षेत्र मिलेर स्वास्थ्य जनचेतनाका कार्यक्रम चलाउनु पर्ने अति आवश्यक रहेको छ ।
स्वास्थ्य र अर्थतन्त्रलाई कसरी जोडेर हेर्नु सकिन्छ ?
स्वास्थ्य र अर्थतन्त्रका विषयमा धेरै कामहरू भएका छन् । मिलाउनु मात्रै बाँकी छ । मेकानिजम र मोडालिटी अलिकति मिलाउन पर्ने छ । सरकारले स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रम लागू गर्यो । कतिपय गाउँपालिकाहरूले स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रममा प्रिमियम पनि तिरिदिने गरेको छ । एक लाखसम्मको उपचार खर्च स्वास्थ्य बीमाबाट आयो । एउटा गरिब, विपन्न, आम नागरिकका लागि त्यो भनेको ठूलो सहुलियत हो । तर, त्यसलाई व्यवस्थित गर्नु पर्छ ।
पहिलाभन्दा हामी केही पाइला अगाडी सरिसक्यौं । व्यवस्थित गर्न भने सकेका छैनौँ । यसलाई व्यवस्थित गर्न सक्यौ भने यसले राम्रा नतिजा दिन्छ । स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रम प्राथमिकतामा राखेर सरकारले अगाडी बढाउन आवश्यक छ ।
त्यतिले मात्रै सम्भव छ ?
एक लाख रुपैयाँमा सरकारी अस्पताल जाने हो भने प्रमुख उपचार सम्भव छ । सरकारी अस्पतालमा सर्जरी सम्भव छ । त्यो पर्याप्त रकम हो । निजी अस्पताल आउनु भयो भने त्यो पैसाले केही पनि हुँदैन । महँगो पर्छ । यसको कारण भनेको सरकारी अस्पताल भनेको सरकारको फण्डेड हो । एक लाख बाहेकको सारा खर्च सरकारले उठाएको छ ।
नर्भिकको कुरा गर्ने हो भने ३७ सय रुपैयाँमा बेड उपलब्ध हुन्छ । सरकारी अस्पतालमा त्यो बेड सित्तैमा हुन्छ । त्यो सरकारको कोषबाट हुने भएकोले निःशुल्क यो सुविधा पाइएको हो । तर, निजी अस्पतालले त्यही पैसाबाट सिस्टम चलाउने हो ।
अस्पतालको नाफा कम छ । समग्र व्यवसायलाई हेर्ने हो भने कम नाफा कमाउने कम्पनी भनेको अस्पताल एक हो । अस्पतालको खर्च निकै ठूलो हुन्छ । त्यसैले पनि धेरै चर्चा भइरहेको विषय पनि यो हो की काठमाडौं उपत्यकाका धेरै अस्पतालहरू बन्द हुँदैछन् । सुरु भइसके अझै बन्द हुने क्रममा छन् । यो किन भएको हो भने उनीहरूले खर्च नै थेग्न सकेनन् ।
धेरै देशहरूमा शिक्षा र स्वास्थ्यलाई सरकारले जिम्मा लिएको हुन्छ । तर, हाम्रोमा त्यस्तो छैन । हामीलाई त झनै धेरै यस्तो व्यवस्थाको आवश्यक होला नी होइन ?
युरोप, अमेरिका, विकसित अर्थतन्त्र भएका मुलुकहरूमा सबै बीमाले थेगिदिएको छ । स्वास्थ्य बीमा अनिवार्य गरिएको छ । स्वास्थ्य बीमा जसले किनेको छैन उसले उपचार गराउन सक्दैन ।
अमेरिकामा त झन् स्वास्थ्य बीमा गरेको भए पनि उपचार गराउन सक्ने अवस्था छैन । बीमाले शतप्रतिशत कभर गर्दैन । ८०/९० प्रतिशत कभर गरिदिँदा त १० प्रतिशत तिर्न सक्ने पैसा हुँदैन त्यहाँ । अमेरिकामा बस्ने व्यक्तिहरू मुख्य अपरेसन जस्ता उपचारको लागि अन्य देशमा जान्छन् । हामीले देखेजस्तो त्यस्तो सजिलो छैन । त्यहाँको हेल्थ केयर महँगो छ ।
यदि हामीले पनि स्वास्थ्य क्षेत्रलाई प्राथमिकतामा राख्ने हो भने बीमाको गतिविधिहरूलाई प्रमाेट गर्नु पर्छ । क्यासलेस इन्स्योरेन्स सिस्टममा हामी जानु पर्छ । त्यसको लागि वातावरणहरू तयार हुँदैछन् । नेपालमा पनि विस्तारै रिफर्मका चिजहरू नभएका होइनन् । स्पिड कम छ । सरकारसँग साधन र स्रोतको अभाव छ । विस्तारै अगाडी बढाउने हो । यसका लागि निजी क्षेत्रसँगको सहकार्य आवश्यक छ । स्वास्थ्य र शिक्षा क्षेत्रमा निजी क्षेत्रले ठूलो भूमिका खेलेको छ ।
नेपालीहरू पनि उपचारको लागि विदेश जाने गरेका छन् । यहाँ सुविधा नभएर हो की विश्वास कम भएर हो ?
पहिले सामान्य उपचारको लागि पनि विदेश जानु पर्ने अवस्था थियो । पहिलेको भन्दा अहिलेको ट्रेन्ड फेरिएको छ । सामान्य उपचारको लागि अहिले नेपालीहरू विदेश जाँदैन । कुनै जटिल रोग लाग्यो भने त्यसको क्रम चुक गर्न जाने परिपाटी अहिले पनि छ ।
नेपाली बजारमा भन्दा भारतमा लेटेस्ट टेक्नोलोजीको प्रयोग बढी भइरहेको छ । केही वर्ष अगाडीसम्म पेट स्क्यान नेपालमा थिएन त्यसका लागि बाहिर जानु नै पर्ने थियो । तर, अहिले त्यो नेपालमै उपलब्ध भइसक्यो । पहिले किमोथेरापी हुँदैन थियो तर अहिले हुन्छ । नेपालमा नहुने केही पनि छैन । तथापि बाहिर क्रस चेकका लागि रेफर परिपाटी छ ।
हिजोका दिनमा सामान्य केही हुँदैमा जान्थे भने अहिले जटिलतामा जाने गरेका छन् । अबको पाँच वर्षपछि त्यसको लागि पनि जानु पर्दैन । स्वास्थ्य क्षेत्रले नेपालमा राम्रो फड्को मारिरहेको छ । नेपालमा राम्रा राम्रा डाक्टरहरू छन् । स्रोत र साधन पर्याप्त हुने हो भने जस्तो उपचार पनि नेपालमै सम्भव छ ।
बाहिरबाट उपचार गर्न नेपाल आउने वातावरण बनाउन सकिँदैन ?
बाहिरबाट नेपालमा उपचार गर्न आउने वातावरण बनिसकेको छैन । तर, भोलीका दिनमा सम्भावना छ । नर्भिकमै पनि झण्डै ५२ देशका नागरिकहरूले उपचार गराएको हामीसँग रेकर्ड छ । केही दिन अघि मात्रै ९ देशका नागरिक नर्भिकमा उपचारको लागि आएका थिए । उनीहरूले नर्भिकको उपचारबाट खुसी भएका छन् ।
नेपाली कल्चर अनुसार नर्सिङ केयर जुन छ त्यसबाट विदेशीहरू खुसी हुन्छन् । उनीहरूको देशमा यतिको केयर पाउँदैनन् । त्यसैले नेपाल स्वास्थ्य उपचारको राम्रो गन्तव्य बन्न सक्छ । त्यसको लागि हामीले निजी क्षेत्रले मात्रै गरे हुँदैन । सरकार पनि मिलेर अगाडी बढ्नु पर्छ ।
