केदार सिटौला
प्रख्यात अमेरिकी विश्लेषक नोम चोम्स्कीका अनुसार एक पटक प्रख्यात खगोल भौतिक शास्त्री (astrophysicist) कार्ल सेगन र प्रख्यात उदबिकाशबादी जीव शास्त्री(evolutionary biologist) अर्नेस्ट मायर बीच पृथ्वी बाहिर ब्रह्माण्डमा बुद्धिमान जीव भेटिने सम्भावना बारे बहस भएको थियाे ।
कार्ल सेगनले तर्क गरे ब्रह्माण्डमा पृथ्वी जस्तै अनगिन्ती ग्रहहरू रहेका छन् । ती ठाउँमा बुद्धिमान जीवनको विकास नहुने कुनै कारण नै छैन । तर अर्नेस्ट मायर ले जवाफ दिए त्यस्तो सम्भावना एकदमै न्यून छ । उनले यसको कारण दिए हामी सँग एउटा उदाहरण पृथ्वी छ र त्यसै लाई हेर्दा पुग्छ । उनले थपे बुद्धिमत्ता एक प्रकारको घातक उत्परिवर्तन (Mutation ) हो ।
यदि हामीले जीवको सफलता लाई हेर्ने हो भने सबै भन्दा सफल जीव चाही आफुलाई चाँडो उत्परिवर्तन गर्न सक्ने ब्याक्टेरिया र आफुलाई सुहाउँदो वातावरणमा बस्ने गोब्रे किराहरू हुन् । उनीहरू वातावरणीय सङ्कट लाई पनि झेल्न सक्छन् । तर बुद्धिमत्ताको तह बढ्दै जाँदा जीवहरू कम भन्दा कम सफल हुँदै जान्छ । स्तनधारी जीव को तह आइपुग्दा किरा फट्याङ्ग्राको तुलनामा धेरै कम हुन्छन् । अझ मान्छेको तहमा पुग्दा धेरै सानो समुह मात्र बाँकी रहन्छ ।
मान्छेको उत्पत्ति भएको करिब एक लाख वर्ष मात्र भयो । अहिले जताततै मान्छे देखेर धेरै लाई भ्रम हुन् सक्छ । तर यो भएको केही हजार वर्ष मात्र भयो । जुन समय उदविकासका दृष्टिकोणले केही पनि होइन । अर्नेस्ट मायारले तर्क गरे हामीले बुद्धिमान जीवन अन्यत्र कहीँ पनि भेट्ने वाला छैनौ । र यहाँ पनि धेरै लामो समय यो टिक्ने वाला छैन । किनकि बुद्धिमत्ता घातक उत्परिवर्तन हो । हरेक प्रजातिको औसत जीवनकाल एक लाख वर्ष हुन्छ । जुन आधुनिक मानव अस्तित्वमा आएको समय जति नै हो ।
केही वर्ष अघि कोरोना भाइरस विश्वभर फैलेपछि मान्छेको सामान्य जीवन अस्तव्यस्त भएको थियो । त्यो बेला संसारभर मान्छेहरू घरभित्रै सीमित बनेका थिए । दुई तिन महिनासम्म संसारभर यातायात, कलकारखाना, उद्योगधन्दा सबै जसो बन्द भए । यसले गर्दा विश्वभर हावा स्वछ भयो, पानी सङ्लो बन्यो, माछाहरू फेरी नदीमा निस्फिक्री नदीमा पौडिन थालेका थिए । अनेक जङ्गली जनावरहरू सहरका मुख्य सडकहरूमा निर्धक्क घुम्न थालेका थिए ।
यसले देखाउँछ मानव जातिले पृथ्वीलाई कति क्षति पुर्याएको रहेछ । र, मानव जातिको हस्तक्षेप बेगर पृथ्वी कसरी छोटो समयमै पुनर्जीवन पाउँदो रहेछ । सबै भन्दा बुद्धिमान प्रजाति मानिसले आफैलाई र पृथ्वीलाई समेत हानि गर्ने आविष्कारले गर्दा आफ्नो जीवनको अन्त आफै गर्दै गइरहेको छ ।
पृथ्वीको तापक्रम वृद्धि गरेर जलवायु परिवर्तन गर्ने पेट्रोलियम पदार्थको विकल्प हुँदा हुँदै पनि मान्छे केवल केही पैसाको लोभको कारण यसलाई छोड्न चाहँदैन । जसले गर्दा उसकै जीवनको अन्त निश्चित छ । मान्छेहरू आणविक हतियार लाई आम विनाशको हतियार भन्छन् तर वास्तवमा आम विनाशको साधन मान्छे नै हुन् । सायद, अर्नेस्ट मायर सही थिए !!!
