नेपाल सरकारले २०८० कात्तिक २७ गतेको मन्त्रिपरिषद् बैठकद्वारा छोटो भिडियोसँग सम्बन्धित चिनियाँ सामाजिक सञ्जाल टिकटकमाथि प्रतिबन्ध लगायो। टिकटकबाट सामाजिक सद्भाव बिगार्ने काम भएकाले यस्तो निर्णय गरिएको सरकारले बताएको थियो।

विश्वका केही सीमित देशहरूले पनि यस एपमाथि प्रतिबन्ध लगाएको कारण देखाउँदै सरकारको यस जनभावना विपरीतको निर्णयको बचाउ गर्न खोजिए पनि ती देशहरूले औँल्याएका कारणहरू भने नेपालभन्दा भिन्न रहेका छन्। टिकटकले प्रयोगकर्ताहरूको गोपनीयताको ग्यारेन्टी नगरेका कारण सुरक्षा र सामरिक महत्त्व भएका देशहरूले यस्ता निर्णय गरेका हुन्। यस कारणको तुलनामा नेपाल सरकारले दिएको सामाजिक सद्भाव बिगारेको भन्ने कारणमा कुनै दम छैन।

जनमानसमा लोकप्रिय एपलाई प्रतिबन्ध लगाउनु भनेको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता माथिको हमला हो। यससँगै जनताको जीवनयापन र आयआर्जनको नयाँ स्रोतलाई पनि सरकारले टिकटकसँगै बन्द गरेको छ।

के टिकटकजस्ता नवीन प्रविधि र सिर्जनात्मक सोचले तयार भएका हरेक एपहरू गलत नै हुन् त ? प्रविधिको विकाससँगै मानिसको जीवनशैली, सोच र करिअर पनि बेग्लै ढङ्गले विकसित हुँदै जान्छ। रेडियो, टेलिभिजन र पत्रपत्रिकाको दुनियाँभन्दा अहिलेको इन्टरनेट, अनलाइन अनि सामाजिक सञ्जालको दुनियाँ फरक भइसक्यो। नयाँ प्रविधिसँग सारा संसार अभ्यस्त भइसक्दा नेपालका राज्य सञ्चालकहरू भने पुरानै सोच र चिन्तन लिएर हिँड्नु एकदम दुखद कुरा हो।

के टिकटकमा अश्लील र सामाजिक सद्भाव बिगार्ने कुराहरू मात्र हुन्छन् ? के त्यस प्लेटफर्मले युवापुस्तालाई उनीहरूका करिअरका लागि वैकल्पिक मार्गहरू दिएको थिएन र ? हरेक सिक्काको दुई पाटा भएझैँ हरेक चिजका सकारात्मक र नकारात्मक दुवै गुणहरू हुन्छन्। विकास भनेको नकारात्मकलाई कम गर्दै अनि सच्याउँदै जाने र सकारात्मकतालाई बढवा दिँदै जाने प्रक्रिया हो। कुनै समय नकारात्मकता फैलाएको आरोपमा अहिलेको एक्स र त्यो समयको ट्विटरले तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई आफ्नो प्लेटफर्मबाट हटाएको थियो।

राज्य सहयोगीको भूमिकामा रहने हो भने त गलत गतिविधिलाई सञ्जाल आफैँले पनि नियमन गर्न सक्ने रहेछ भन्ने यो एक गतिलो उदाहरण हो। सामाजिक सद्भाव बिगार्ला जस्तो नलागेमा, कुनै डाटा चोरी गर्ला जस्तो नलागेमा वा राष्ट्रको गरिमा र समाजको मर्यादामा आँच नपुर्‍याउने गरी विधिवत् रूपमा दर्ता भएर, करको दायरामा बसेर कार्य गर्छु भनेर आएको खण्डमा टिकटकजस्ता अन्य धेरै एपहरूलाई राज्यले निर्बाध चल्न दिनु पर्दछ।

आजको युवापुस्ता पुरानो तरिकाका दश-पाँचको जागिरभन्दा केही फरक गर्न चाहन्छ। आफूलाई स्वच्छन्द अनि बन्धनमुक्त बनाएर आफूलाई अभिव्यक्त गर्न सकिने विषयमा काम गर्न चाहन्छ। आजको युवा भीडहरूभन्दा पर उभिन चाहन्छ। उसलाई केवल पैसा कमाउनु छैन, आफ्नो पहिचान बनाउनु छ। प्रविधिको विकासले आज उच्चकोटीको क्यामरा हात हातमा छ, भिडियो, खिच्ने, एडिट गर्ने सीपमा दखल छ, आफूले सिर्जना गरेका कन्टेन्टलाई लाखौँ हैन करोडौँमा लैजान सकिने सामाजिक सञ्जालमा उसको पहुँच छ। यस्तोमा आफूमा क्षमता भएको कुन युवा पुरानै ढर्राको पत्यारलाग्दो जागिरको पछाडि दौडेला?

आफूलाई पायक पर्ने समय र स्थानको छनोट गरी आफूले चाहेको कुरा अभिव्यक्त गर्दै नाम र दाम दुवै कमाउने बाटो अर्थात् कन्टेन्ट क्रिएशनको युगमा छौँ, हामी। यसमा पनि धेरै टेक डिभाइसहरू नलाग्ने, एडिट गर्न पनि सजिलो र केवल एउटा मोबाइल फोन भए पुग्ने, डाटा कम लाग्ने छोटो भिडियोहरूको प्लेटफर्म टिकटकले कन्टेन्ट क्रिएशनलाई आम मानिससम्मको पहुँचमा लगिदिएको छ।

यसले गर्दा मानिसमा जिज्ञासु बानीको वृद्धि भएको छ। कसरी आफ्नो कन्टेन्टलाई गुणस्तरीय बनाउन सकिन्छ भन्ने कुराले एडिट गर्ने, खिच्ने कुराको ज्ञान आर्जनका खातिर सिकाइको महत्त्व पनि बढ्दै गएको छ। सिक्ने, जान्ने र मेहनत गर्ने बानीले पक्कै पनि मानिसहरूलाई सकारात्मक बनाउँदै लैजान्छ।

आज धेरै कन्टेन्ट क्रिएटरहरूले टिकटकको प्लेटफर्ममा आफूलाई ठुला साना ब्रान्डहरूको साझेदार बनाउन सफल भएका छन्। यसमा ठूलो नाम बनाएका इन्फ्लुएन्सर भन्दा साना नामहरू धेरै छन्। ठूला इन्फ्लुएन्सरहरूलाई त टिकटक बन्द हुनु र नहुनुले खासै फरक परेको देखिँदैन। उनीहरूका लागि त युट्युब लगायत अन्य धेरै प्लेटफर्महरू अझै पनि छन्। तर यसको ज्यादा असर ठूलो सङ्ख्याका साना क्रिएटरहरुलाई परेको छ। आफ्नो अध्ययन र दैनन्दिन खर्च धान्दै आएका क्रिएटरहरू जसलाई ठूलो इन्फ्लुएन्सर बन्नु छैन उनीहरूको रोजीरोटी टिकटक प्रतिबन्धले खोसिएको छ।

हामीले लाइभ बसेर उच्छृङ्खल भएकाहरूलाई आधार बनाएर टिकटकलाई नकारात्मक देख्यौँ । तर यसै प्लेटफर्ममा कस्मेटिक उत्पादनहरूको बारेमा कन्टेन्ट बनाउँदै आएकी एकजना सफल क्रिएटरलाई ध्यान दिएनौँ । आफ्नो कन्टेन्ट मार्फत ५/६ ओटा ब्रान्डका उत्पादनहरूको निरन्तर रिभ्यू दिएर आफ्ना दर्शकका लागि भरपर्दो जानकारी दिँदै र आफ्ना लागि महिनामा लाखसम्मको आम्दानी गर्दै आएकी उनको करिअरमा परेको प्रभावको बारेमा सोच्यौँ त? के कुनै पार्कमा कोही एक दुईजनाले अश्लील हर्कत गर्दैमा त्यहाँ फ्रेस हुन र व्यायाम गर्न जानेहरूलाई रोक्ने हो?

सौन्दर्य प्रसाधनको बजारीकरणको भाष्य नै टिकटकको लोकप्रियतासँगै अझै सघन र वास्तविक बन्दै आएको छ। हिजोको बेला जस्तो कोही चल्तीका मोडलहरू मार्फत कृत्रिम सुन्दरता देखाएर सौन्दर्य प्रसाधन बेच्नुपर्ने बाध्यता छैन। प्राकृतिक रूपमै सुन्दर छाला, अनुहार अनि कपाल हुने क्रिएटरहरू आज वास्तविक ब्युटी आइकन बन्न पुगेका छन्। उनीहरूले साझा गर्ने रियल लाइफ अनुभव र उनीहरूका सौन्दर्य सम्बन्धी सल्लाह, सुझाव र टिप्सले धेरैजना लाभान्वित हुन पुगेका छन्। यस मार्फत दर्शकहरूले सही उत्पादनहरूको बारेमा जानकारी प्राप्त गर्दैछन् भने ती क्रिएटरहरूले पनि ब्राण्ड प्रमोसन मार्फत आम्दानी गरिरहेका छन्।

यहाँ मोटरब्लगिंग गर्ने सोखले मानिसहरूले अटोमोबाइलको इन्डोर्समेन्ट गर्ने अवसर पाएका छन्। टेक डिभाइसको रिभ्यू गरेर त्यसैमा आम्दानीको स्रोत भेट्टाएका छन्। लुगा र जुत्ताको बारेमा रिभ्यू गरेर तीसँग सम्बन्धित ब्रान्डहरूबाट कमाउने आधार पाएका छन्। यी त टिकटकका एकदम सामान्य इन्फ़्लुएन्सरहरुका उदाहरण भए । आफूलाई मल्टिपल प्लेटफर्ममा चिनाउन सफल लाखौँ फलोअर भएका टिकटकरहरूको त चर्चा पनि ठूलो स्केलमा र कमाई पनि दशौँ लाखको हाराहारीमा रहेको छ।

के हाम्रो सरकारले राजनीतिक जोड घटाउ, कुर्सीको खेलकुदमा व्यस्त भएर आर्थिक सम्भावनाको ढोका खुल्दै गरेको नवीन प्रविधिको यस नयाँ दुनियाँलाई नचिनेकै हो ? टिभी हेरे अनि खेल्न गए भने केटाकेटी बिग्रिन्छन् भन्ने कुनै बेलाको समाज थियो। विश्वजगतलाई चिनाउने टेलिभिजनबाट अघि बढेर अहिले स्मार्टफोन हुँदै अझै एआईको दुनियाँ आइसक्यो भने खेलकुदमा पनि क्रिकेट अनि फुटबलले हाम्रै देशमा समेत व्यावसायिकताको ठूलो फड्को मार्दैछन्। तर हाम्रो प्रगतिशील भन्न रुचाउने सरकार अझै पनि खेल्दा, हेर्दा, बुझ्दा, केही फरक प्रयास गर्दा सामाजिक सद्भावको कमजोर तर्क अघि सारेर समाजलाई केटाकेटी जसरी बिग्रिन्छ भनेर छोप्न खोज्दैछ।

आज नेपालका लाखौँ युवाहरू देशबाहिर छन्। यो लहर दैनिकजसो बढ्दैछ, थामिने सुरसार छैन। ती तमाम युवाहरू अवसर नपाएर मात्र बिदेसिएका छैनन्। केही त यहि देशमा केही नयाँ गर्ने चाहना हुँदाहुँदै पनि आफ्नो चाहना अनुसारको राज्यको नीति नहुनाले आफूलाई अन्वेषण गर्नकै खातिर पनि बिदेसिँदै छन्।

यो केवल टिकटकको मात्र कुरा हैन। टिकटक त केवल एउटा प्रतिनिधि उदाहरण हो। सारमा भन्ने हो भने युवामैत्री राज्य, प्रविधि सुहाउँदो नीति तथा देश, काल र युवाका भावनासँग एकाकार हुने राज्य सञ्चालक नभएसम्म युवामा व्याप्त पलायन र नैराश्यता हटाउन सकिँदैन। यदि साँच्चै यो देशमा केही सकारात्मक हुन्छ है भन्ने सन्देश दिन चाहने हो भने सरकारले अविलम्ब टिकटकप्रतिको प्रतिबन्ध हटाएर युवामा ऊर्जा सञ्चार गर्न सक्नु पर्दछ। बरु यसलाई नीति नियमले बाँध्ने कुरामा कसैको आपत्ति नहोला।