काठमाडौं । अघिल्ला साताहरूका केही दिन हामीले राजधानी सहर काठमाडौँ विश्व कै सर्वाधिक प्रदूषित सहरका रुपमा पायौँ । त्यसबेला उपत्यकावासी धेरै जनामा श्वासप्रश्वास, रुघाखोकी, दम, आँखा र छालामा समस्या लगायतका स्वास्थ्य समस्याहरू देखिए ।
त्यो सबै हामीले सास फेर्ने हावामा रहेको धुलो, धुवाँ र अन्य रसायनका कणहरूको कारण भएको थियो । यसरी हामीले सास फेर्ने हावाको गुणस्तर कस्तो हुनुपर्छ भन्ने विश्व स्वास्थ्य संगठनले मापदण्ड नै तोकेको छ । तर विडम्बना नै भन्नुपर्छ अहिले लगभग संसारका सबै भागका मानिसहरू डब्लुएचओले तोकेको मापदण्ड भन्दा खराब हावामा सास फेरिरहेका छन् ।
वायु गुणस्तर मापन (एयर क्वालिटी मनिटर) का अनुसार नेपाल सन् २०२३ मा संसार कै आठौँ प्रदूषित मुलुकका रुपमा रहेको थियो। जसको राजधानी काठमाडौँ पटक पटक विश्वकै प्रदूषित सहर करार भएको प्रसंग माथि नै उठाइसकिएको छ ।
हालै प्रकाशित एक रिपोर्ट अनुसार विश्वको सबैभन्दा प्रदूषित देश चाहिँ बंगलादेश हो । त्यहाँको हावामा विषालु ग्यास तथा फोहर मैलाका धुलोका कण (पार्टिकुलर म्याटर-पिएम) ७९.९ रहेको थियो । दोस्रोमा पनि दक्षिण एसियाली मुलुक पाकिस्तान रहेको थियो । त्यहाँ औसत पीएम२.५, ७३.७ रहेको थियो । हाम्रो अर्को छिमेकी मुलुक भारत पीएम ५४.४ सहित सन् २०२३ मा प्रदूषित देशको सूचिमा तेस्रो नम्बरमा रहेको थियो ।
उल्लेखित तीन मुलुकको वायुको गुणस्तर विश्व स्वास्थ्य संगठनले तोकेको भन्दा १० गुणा भन्दा बढिरहेको पाइएको हो । नेपाल भने ७ देखी १० गुणासम्म बढी प्रदूषित मुलुकको श्रेणीमा रहेको छ । यो श्रेणीमा नेपाल सँगै काजकिस्तान ४९.० , बुर्किना फासो ५६.६, इराक ४३.८, इजिप्ट ४२.४ पनि रहेका छन् ।
सन् २०२३ मा नेपालको बायुमा पीएम २.५ (धुलो, धुवाँ, विषालु ग्याँस लगायतको मात्रा) औसतमा ४२.४ रहेको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।
यी हुन् सर्वाधिक प्रदूषित २० मुलुकहरू
के हो पीएम २.५
पीएमको अर्थ हो, पार्टिकुलर म्याटर । यो भनेको बायुमा रहेको धुलो, धुवाँ, विषालु ग्याँस र तेल, कोइला, डिजेल, पेट्रोलजस्ता इन्धनमार्फत इन्जिन, उद्योग तथा विद्युतीय यन्त्र चलाउँदा निस्कने कणहरू हुन् । जसलाई छोटोमा 'पीएम' (PM) लेखिन्छ । यसमा पीएम २.५ र पीएम १० सूचक हुने गर्छ । पीएम २.५ मा मा वायु प्रदूषणको मात्रा ‘माइक्रोग्राम प्रति घनमिटर’ एकाइमा मापन गर्ने गरिन्छ ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार यसको औसत एकाइ २४ घण्टामा ४० माइक्रोग्राम प्रति घनमिटर हुनुपर्छ । यदि त्योभन्दा कम भए हावा स्वस्थ हुने र बढी भए प्रदूषित भएको मानिन्छ । पीएम १० ले चाहिँ १० माइक्रोनभन्दा साना धुलोका कण जाँच गर्छ । २४ घण्टामा औसत १२० माइक्रोग्राम प्रति घनमिटरभन्दा एकाइ देखाए हावा स्वस्थ हुने र बढी देखाए प्रदूषित हुने भनी मापदण्ड तोकिएको छ ।
